Plecy okrągłe (hiperkifoza) – objawy, przyczyny, rehabilitacja

Plecy okrągłe (hiperkifoza) to zaburzenie ukształtowania krzywizn kręgosłupa. Wada najczęściej dotyczy piersiowego odcinka kręgosłupa. Zaburzenia  mogą dotyczyć również odcinków sąsiednich, które w warunkach fizjologicznych tworzą lordozę szyjna i lędźwiową. Jednak w wyniku nieprawidłowego schematu ciała dochodzi do zniesienia lordozy a nawet kifotyzacji (wygięcia kręgosłupa w stronę przeciwną). W tej sytuacji możemy mieć do czynienia z tzw. hiperkifozą totalną, dotyczącą całego kręgosłupa.

Anatomia i uszkodzenia

Kręgosłup człowieka jest zbudowany z 33 kości  (kręgów) nałożonych na siebie, tworzących rusztowanie dla całego tułowia. Kręgosłup jest podzielony na odcinki (szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy). Na poszczególne odcinki składa się z 7 kręgów szyjnych, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów lędźwiowych, 5 kręgów krzyżowych (zrośniętych w kość krzyżową) oraz 4-5 kręgów guzicznych. Między trzonami kręgów znajdują się krążki międzykręgowe, umożliwiające ruch oraz amortyzację kręgosłupa.

Gdy spojrzymy na kręgosłup od strony bocznej zauważymy cztery wygięcia o łukowatym kształcie. Są to fizjologiczne krzywizny kręgosłupa. Krzywizny wygięte ku tyłowi to kifozy (piersiowa i krzyżowa). Lordozy to krzywizny wygięte w kierunku przednim (szyjna i lędźwiowa). Pozwalają one na przyjmowanie znacznych obciążeń i amortyzację wszelkich wstrząsów.

Za utrzymanie kręgosłupa w pozycji pionowej oraz ruchy w różnych płaszczyznach odpowiadają mięśnie kręgosłupa. Część mięśni, leży powierzchownie i obejmuje znaczną część kręgosłupa, ich napięcie możemy wyczuć pod palcami. Druga grupa mięśni to, mięśnie krótkie, ułożone głęboko, łączące ze sobą tylko najbliższe kręgi.

Za ochronę stawów kręgosłupa przed nadmiernym obciążeniem odpowiadają mięśnie stabilizujące. Należą do nich: głęboko położony mięsień poprzeczny (jest dla odcinka lędźwiowo-krzyżowego pasem stabilizującym tułów), mięsień wielodzielny oraz mięśnie dna miednicy.

Kształt kręgosłupa zmienia się wraz z wiekiem, wraz z aktywnością, przeciwko sile grawitacji, zaczynają wykształcać się wszystkie krzywizny. Niestety również złe nawyki mogą wpływać na niekorzystne zmiany prawidłowego kształtu kręgosłupa.

W wieku szkolnym warto zwracać szczególną uwagę na krzywizny kręgosłupa. Mamy wówczas do czynienia z dwoma tzw. okresami krytycznymi, które są niezmiernie ważne dla rozwoju kręgosłupa. Pierwszym z nich jest czas, kiedy dziecko zaczyna naukę w szkole i zmienia diametralnie swój dotychczasowy styl życia, z aktywnego, swobodnego, na siedzący (często w źle dostosowanych warunkach). Drugim jest natomiast tzw. skok pokwitaniowy a więc okres, w którym rozwój gorsetu mięśniowego, może nie nadążać za szybkim wzrostem szkieletu.

W przypadku, gdy kręgosłup ustawiony jest w nadmiernej kifozie a dodatkowo barki i głowa wysunięte są do przodu dochodzi do powstania dużych zmian przeciążeniowych. Taka sytuacja może wywołać pierwsze dolegliwości bólowe obręczy barkowej oraz kręgosłupa szyjno-piersiowego. Dodatkowo, nadmierna kifoza można powodować deformację kręgosłupa, gdzie kręgi zmieniają swój prawidłowy kształt na kształt klina. W dorosłym wieku zaburzenia prawidłowego ukształtowania kręgosłupa mogą prowadzić do powstawania wczesnych zmian zwyrodnieniowych kręgów oraz krążków międzykręgowych (dysków). 

Objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem hiperkifozy jest pochylenie sylwetki popularnie nazywane garbieniem się. Oprócz tego nieprawidłowej postawie może towarzyszyć opuszczenie głowy oraz barków. Dodatkowo klatka piersiowa jest zapadnięta, często odstają łopatki.

Nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa może powodować występowanie pierwszych dolegliwości bólowych górnej części pleców, głowy oraz obręczy barkowej. Do typowych objawów można zaliczyć także ograniczenie ruchomości kręgosłupa odczuwalne przez pacjenta, jako sztywność podczas prostowania się i skręcenia na boki. Pacjent może odczuwać także szybsze zmęczenie w pozycji stojącej.

Hiperkifozie towarzyszy zmniejszenie ruchomości stawów obręczy barkowej oraz żeber. Zaburzenia ruchomości klatki piersiowej, skutkują zbliżeniem się żeber do siebie, co wpływa na przykurcz mięśni międzyżebrowych gdzie klatka piersiowa ustawia się w pozycji wydechowej. Zmiany te prowadzą do zmniejszenia wydolności oddechowej.

Przyczyny

Najbardziej powszechną przyczyną powstawania pleców okrągłych jest przyjmowanie nieprawidłowej postawy. Chodzi tu głównie o pozycję stojącą oraz siedzącą. Zarówno w pracy jak i w czasie wolnym wiele osób przyjmuje nieprawidłową postawę gdzie plecy są zgarbione a głowa i barki wysunięte do przodu. Ponadto niewielka ilość ruchu w porównaniu do wcześniejszych pokoleń wpływa na niską siłę i stabilność mięśniową, co przyspiesza powstawanie wad postawy i przeciążeń.

Czynnikiem, który sprzyja powstaniu pleców okrągłych jest również zbyt długie używanie telefonu. Urządzenia te nie mają dużego ekranu oraz posiadają niewielką klawiaturę dlatego bardzo często pochylamy się by lepiej zobaczyć to co jest na ekranie.

Przyczyną hiperkifozy mogą być również wady wrodzone i powikłania innych chorób. Często dochodzi do zaburzenia budowy kręgów, gdzie kręgi mogą przybierać kształt klina. Do wielu jednostek chorobowych wpływających na dysfunkcję kręgosłupa piersiowego możemy zaliczyć m. in. : przepuklinę oponowo-rdzeniową, obniżenie napięcia mięśniowego, krzywicę, gruźlicę, choroba Scheuermanna, ZZSK (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa) oraz wszelkie urazy kręgosłupa.

Jako kolejny czynnik mający wpływ na wadliwe ustawienie odcinka piersiowego można wymienić również duży biust oraz źle dobrany biustonosz, który powoduje pochylenie zarówno pleców jak i barków do przodu.

Czynnikiem sprzyjającym powstaniu pleców okrągłych, mogą być także wady wzroku (nie wyraźny obraz zmusza do pochylania się do obserwowanego przedmiotu), wysoki wzrost (większość mebli i przedmiotów za niska), czynniki psychogenne (stłumiony gniew, strach lub depresja) również mogą sprzyjać opuszczaniu głowy.

Diagnostyka

Podczas wizyty diagnostycznej u lekarza lub fizjoterapeuty należy przygotować się na pytania o wcześniejsze problemy zdrowotne, urazy, a także problemy żywieniowe. W badaniu ocenie podlegała będzie cała sylwetka ze szczególnym uwzględnieniem ustawienia kręgosłupa, głowy, barków, łopatek, klatki piersiowej oraz miednicy. Badający oceni ustawienie kręgosłupa w spoczynku oraz podczas wykonywania prostych czynności. Fizjoterapeuta dzięki przeprowadzeniu szczegółowych testów sprawdzi, jaka jest ruchomość kręgosłupa oraz wielkość krzywizn poszczególnych odcinków kręgosłupa.

W celu poszerzenia diagnostyki konieczna może się okazać konsultacja z dodatkowym specjalistą lub wykonanie zdjęcia RTG.

Leczenie

Fizjoterapia

Terapia powinna się rozpocząć od poprawy ruchomości kręgosłupa. W przypadku hiperkifozy piersiowej będą to głównie ćwiczenia (poprawiające wyprost kręgosłupa piersiowego), terapia manualna oraz masaż mięśniowo-powięziowy. Ćwiczenia muszą być nadzorowane przez fizjoterapeutę bo często układ ruchu będzie szukał łatwiejszej drogi wykonania zadania (ruch w innym segmencie niż jest to wymagane).

Kolejnym etapem będzie nauka przyjmowania i utrzymania prawidłowej postawy. W zakres ćwiczeń wchodzi także korekcja ustawienia barków, łopatek, głowy oraz miednicy, a więc fizjoterapeuta pracuje nad ustawieniem całego ciała. Jest to niezbędne, gdyż nieprawidłowe ustawienie jednej części ciała wpływa niekorzystnie na ustawienie pozostałych. Pacjent poznaje wówczas różnice pomiędzy ustawieniem nieprawidłowym, a pozycją skorygowaną. Monitorowanie korekcji może się odbywać za pomocą lustra lub kamery, ponieważ to zdecydowanie przyspiesza uzyskanie wyczekiwanych efektów terapii. Następnie pacjent uczy się czuć własne ciało  bez korzystania z dodatkowych pomocy.  Najważniejsze by przenieść prawidłowe nawyki do życia codziennego!

Ważna jest również praca nad stabilizacją tułowia oraz obręczy barkowej. Pozwoli to na prawidłowe wykonywanie ćwiczeń i zminimalizowanie przeciążeń dnia codziennego. Prawidłowa stabilizacja jest niezmiernie istotna  dla uzyskania efektów długoterminowych.

Podczas terapii wykorzystuję się również naukę prawidłowego oddychania, co znacznie poprawia ruchomość klatki piersiowej oraz wpływa na poprawę wydolności dziecka. Dodatkowo w miejscach dużych przeciążeń mięśniowych i dolegliwości bólowych korzystne jest wykonywanie masażu mięśniowo-powięziowego w celu przyspieszenia procesu regeneracji, poprawy krążenia oraz mobilności. Przyczyni się to do  przełamanie zrostów w obrębie mięśni i powięzi.

W przypadku każdej wady postawy ważne jest wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. Współpraca z fizjoterapeutą ma na celu konsultację w sprawie wybrania najkorzystniejszych form ruchu. Fizjoterapeuta ponadto powinien uświadomić jakich zajęć ruchowych należy unikać.

Fizykoterapia

W razie wystąpienia objawów bólowych pomocne mogą się okazać zabiegi fizykalne. Są to między innymi zabiegi z zakresu: ciepłolecznictwa (ciepłe okłady) oraz elektroterapii (prądy przeciwbólowe).

Leczenie operacyjne

Leczenie operacyjne jest brane pod uwagę tylko przy bardzo dużym kącie skrzywienia jeśli leczenie zachowawcze zawiodło, a wada ciągle postępuje.

Rokowania

Efekty rehabilitacji w przypadku pleców okrągłych (hiperkifoza) są uzależnione od przyczyn problemu. W przypadku wad wrodzonych może być znacznie ciężej o poprawę niż w przypadku zaburzeń posturalnych. Regularne ćwiczenia z fizjoterapeutą oraz skrupulatne wykonywanie zaleconych ćwiczeń w domu z czasem prowadzą do poprawy. Niezmiernie istotna w terapii jest świadomość, jak również szybka reakcja w momencie zauważenia problemu.