Zablokowany kręgosłup (szyjny, piersiowy, lędźwiowy) – objawy, leczenie, rehabilitacja

Zablokowanie stawów międzykręgowych (zablokowany kręgosłup) to jedne z najczęściej występujących zaburzeń czynnościowych w narządzie ruchu i są one także jedną z najczęstszych przyczyn bólu kręgosłupa. Zablokowania są odwracalnymi ograniczeniami ruchowymi. Zwykle mogą być odczuwalne jako niespodziewany ból występujący przy skrajnym zakresie ruchu danego stawu.

Istnieją odcinki kręgosłupa, w których częściej dochodzi do zblokowań. Wśród tych odcinków wymienić można: staw szczytowo-potyliczny (połączenie głowy z szyją), przejście szyjno-piersiowe kręgosłupa, przejście piersiowo-lędźwiowe, połączenie ostatniego kręgu lędźwiowego z kością krzyżową.

Anatomia i uszkodzenia

Kręgosłup podzielony jest na odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy oraz guziczny. Kości występujące w kręgosłupie to kręgi. W odcinku szyjnym jest ich 7, w piersiowym 12, w lędźwiowym 5. W odcinku krzyżowym jest ich 5, jednak zrastają się w kość krzyżową. W odcinku guzicznym jest ich od 4-5 i także zrastają się w jedną kość – kość guziczną. Pomiędzy kręgami występują krążki międzykręgowe, działające jak amortyzatory, ułatwiając wszelkie ruchy.

Połączenia stawowe kręgów to stawy międzykręgowe (poprawna nazwa to stawy międzywyrostkowe) znajdują się one w tylnej części kręgosłupa. Są stawami maziowymi, które występują pomiędzy dwoma kręgami. W każdym segmencie ruchowym znajdują się dwa takie stawy (lewy oraz prawy). Pozwalają one na ruchy zgięcia, wyprostu, zgięcia bocznego i rotacji. Dodatkowo w odcinku piersiowym kręgi piersiowe łączą się z żebrami za pomocą stawów żebrowo-kręgowych.

Krążki międzykręgowe, układ kostno-stawowy (kręgi, torebki stawowe, więzadła) stanowią tunel chroniący rdzeń kręgowy jak i nerwy rdzeniowe przed uszkodzeniem. Nerwy rdzeniowe wychodzą z prawie każdego segmentu kręgosłupa. Po wyjściu z kręgosłupa łączą się tworząc sploty nerwowe. Ze splotu wychodzą różne nerwy, które są odpowiedzialne za czucie i ruchomość kończyn i tułowia.

Nadmierne przeciążenia kręgosłupa przyczyniają się m.in. do zwiększenia sił nacisku na powierzchnie stawowe a także prowadzą do nierównomiernego rozkładu obciążeń. Dodatkowo niska aktywność ruchowa w obrębie stawów kręgosłupa powoduje stopniowe ograniczenie ruchomości a z czasem sztywność stawów międzykręgowych. Taka sytuacja sprzyja powstaniu zaburzeń pracy stawów w wyniku, których dochodzi do zaburzenia ślizgu powierzchni stawowych oraz nieprawidłowego ułożenia torebki stawowej. Sytuacja ta wpływa natychmiastowo na powstanie stanu zapalnego oraz obronnego napięcia lokalnych mięśni.

Powtarzające się bolesne zblokowania stawów kręgosłupa mogą być jednym z pierwszych etapów choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. W jej wyniku dochodzi do szeregu zaburzeń biomechanicznych i fizykochemicznych dotyczących właściwości chrząstki stawowej i pozostałych struktur mięśniowo-stawowych.

Objawy

Kiedy zablokowany jest jeden z segmentów kręgosłupa ból pojawia się zazwyczaj po wykonaniu skrajnego ruchu w stawie (często pacjentom ciężko sobie przypomnieć jaki to był ruch). Czasem podczas tego ruchu może pojawić się słyszalny dźwięk stawowy (chrupnięcie). W wyniku skrajnego ruchu ból może się pojawić natychmiastowo lub dopiero po jakimś czasie. Do objawów szybko dołącza zwiększone napięcie mięśniowe (organizm broni się przed kolejnym bolesnym ruchem). Niestety zwiększone napięcie mięśni z czasem może nasilać dolegliwości bólowe tworząc błędne koło objawów.  W przypadku zablokowań wpływ na dolegliwości ma ruch (w ciągu dnia w wyniku codziennej aktywności objawy zmniejszają się, natomiast po nocy lub bezruchu nasilają się).

Poziom dolegliwości bólowych w stanie ostrym (pierwsze godziny i dni) jest bardzo wysoki. Bardzo często dolegliwości są tak duże, że zblokowanie jest mylone z dyskopatią czyli uszkodzeniem krążka międzykręgowego. W środowisku medycznym odróżnienie dyskopatii od dysfunkcji stawowej jest nieraz sporym wyzwaniem.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku zablokowania stawów kręgosłupa w większości przypadków pacjent nie ma objawów neurologicznych, które promieniują w kierunku kończyny dolnej lub górnej (mrowienie, zaburzenia czucia, ból elektryzujący, ból palący, zaburzenie pracy mięśni). W przypadku zblokowania dolegliwości bólowe występują zazwyczaj lokalnie (kręgosłup i obszar kilkunastu centymetrów wokół niego). Ponadto w przypadku zblokowania objawy w większości  będą się nasilać w trakcie ruchu (zmiany pozycji kręgosłupa) natomiast w dyskopatii mogą pojawiać się w spoczynku! W przypadku rozpoznania objawów trudność sprawiają Ci pacjenci, którzy jednocześnie posiadają aktywne objawy dyskopatii i zblokowania stawów.

Bardzo często zablokowania charakteryzują się pewną wzorcowością ruchu, która jest znana doświadczonym fizjoterapeutom. Są to określone kierunku ruchu kręgosłupa, które prowadzą do sprawdzenia ruchomości i obciążenia stawu. Obciążenie stawu wywołuje dolegliwości bólowe co potwierdza rozpoznanie.

Zablokowanie kręgosłupa  może mieć postać ostrą (nagłe zaburzenia ruchomości) lub przewlekłą (długotrwałe zaburzenie pracy stawu dające średniego stopnia dolegliwości bólowe). Do zablokowań nie dających objawów bólowych dochodzi w wyniku niskiej aktywności ruchowej (brak ćwiczeń skierowanych na utrzymanie ruchomości kręgosłupa). W takiej sytuacji nasze stawy zaczynają sztywnieć, mięśnie zaczynają się skracać a więzadła tracą swoje właściwości. W dłuższej perspektywie czasu ma to wpływ na zaburzenia pracy całego układu ruchu, postęp zmian zwyrodnieniowych oraz zwiększenie ryzyka dyskopatii (każdy zblokowany segment ma wpływ na zaburzenie pracy sąsiedniego segmentu).

W przypadku zablokowania w każdym segmencie kręgosłupa objawy różnią się:

Odcinek szyjny

W odcinku szyjnym dość często dochodzi do zablokowania stawów międzykręgowych. Segmenty, które najczęściej ulegają zaburzeniu to staw sczytowo-potyliczny (połączenie głowy z szyją) oraz stawy C5-C6, C6-C7, C7-TH1 (C-odcinek szyjnym TH-odcinek piersiowy). Zablokowania w tych segmentach najczęściej powodują ograniczenie ruchomości głowy i pracy obręczy barkowej. Najczęściej zaburzony jest skręt głowy (patrzenie w bok) oraz wyprost (spoglądanie do góry). Objawy mogą promieniować w kierunku barku, ucha lub twarzy. Może się również pojawić bolesność podczas oddychania oraz bóle i zawroty głowy. W przypadku zblokowań w stawie szczytowo-potylicznym u noworodków lub niemowlaków dochodzi do zaburzenia ustawienia głowy (Kręcz szyi). Jeśli to zaburzenie nie zostanie odpowiednio szybko zdiagnozowane i wyleczone to może powodować asymetryczny rozwój układu ruchu dziecka.

Odcinek piersiowy

W odcinku piersiowym równie często dochodzi do zablokowania stawów międzykręgowych. Do głównych objawów należy ból okolicy łopatek i niższych partii pleców. W tym odcinku objawy nasilają się podczas skrajnych ruchów (szczególnie skrętu i wyprostu). Bardzo często pacjenci odczuwają ból z przedniej części klatki piersiowej (ból przeszywa jak gwóźdź z tyłu do przodu). Tego typu objawy wzbudzają duży niepokój bo kojarzą się z bólem sercowym. Objawy mogą również  promieniować w kierunku bocznym (wzdłuż żebra). W przypadku odcinka piersiowego ból nasila się podczas głębokiego oddychania, kaszlu, śmiechu oraz pracy fizycznej (podnoszenie, dźwiganie).

Odcinek lędźwiowy

W odcinku lędźwiowym objawy zablokowania pojawiają się bardzo często, szczególnie gdy odcinek piersiowy ma duże ograniczenia ruchomości. Zablokowania w odcinku lędźwiowym dają bardzo duże dolegliwości bólowe. Trudno o zmianę pozycji w leżeniu, trudno o wstanie. Pacjenci mogą czasem przyjmować wymuszone pozycje (pochylenie do przodu lub boku). Objawy często mogą promieniować w kierunku bocznym (w kierunku biodra) lub w dół w kierunku pośladka (nie powinny schodzić niżej). Bardzo często objawy są mylone z dyskopatią (Rwa kulszowa, Rwa udowa).

Przyczyny

Bezpośrednim mechanizmem dysfunkcji jest wykonanie ruchu, który przekracza aktualne możliwości ruchowe kręgosłupa. Istnieje co najmniej kilka czynników sprzyjających zablokowaniu.

Jednym z nich jest niska aktywność ruchowa w obrębie kręgosłupa. Wiele osób jeździ na rowerze, biega chodzi z kijami ale niestety nie wykonuje ćwiczeń utrzymujących ruchomość kręgosłupa. Z czasem taki stan rzeczy powoduje sztywność stawową. Wtedy podczas niewinnej aktywności ruchome segmenty kręgosłupa trafiają na sztywne segmenty co powoduje konflikt (duża siła kontaktu wywołuje stan zapalny).

Kolejnym czynnikiem, który sprzyja zablokowaniu kręgosłupa jest nieprawidłowa postawa. W przypadku pozycji zgarbionej (głowa opuszczona, barki wysunięte do przodu, odcinek lędźwiowy wypchnięty do tyłu) stawy przebywają przez długi czas w nieprawidłowej pozycji. Jeśli taka sytuacja trwa miesiącami bądź latami, to każdy nadmierny ruch lub próba zmiany nieprawidłowego wzorca może powodować podrażnienie i zblokowanie stawowe (stawy nie mają możliwości wykonania prawidłowego ruchu w wyniku niekorzystnej przebudowy struktur stawowych).

Do zablokowania kręgosłupa dochodzi także pod wpływem urazów. Pod wpływem wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości oraz kontuzji sportowych duża siła uderzenia powoduje zblokowanie (bardzo często więcej niż jednego segmentu kręgosłupa). Zblokowaniu sprzyjają także przeciążenia mięśniowe pod wpływem ciężkiej pracy fizycznej, niekorzystnej postawy oraz sportu zawodowego. Czynniki te powodują mikrouszkodzenia i dysbalans mięśniowy, który zwiększa ryzyko zblokowań najbardziej wrażliwych segmentów.

Do czynników sprzyjających powstaniu zablokowania stawów międzykręgowych możemy zaliczyć także: skrzywienie kręgosłupa (skolioza), zmiany zwyrodnieniowe, sztywność obręczy barkowej, sztywność stawów biodrowo-krzyżowych oraz sztywność stawów biodrowych.

W przypadku zablokowania stawów międzykręgowych pacjenci często łączą pojawienie się dolegliwości z ochłodzeniem, przeziębieniem, grypą, stresem, przewianiem. Rzeczywiście tego typu czynniki mogą mieć wpływ na objawy jednak nie są one przyczyną główną a jedynie nasilają już obecne zaburzenia stawowe.

Diagnostyka

W przypadku zablokowania stawów międzykręgowych najważniejszy jest wywiad i badanie pacjenta. W trakcie badania kluczowa jest ocena ruchomości wszystkich odcinków kręgosłupa. Duże umiejętności wykonania odpowiednich testów posiadają fizjoterapeuci po kursach terapii manualnej, którzy potrafią wyczuć nawet niewielkie zaburzenia ruchomości. Wykonanie diagnostyki obrazowej jest pomocne w przypadku różnicowaniu zblokowania stawów z innymi jednostkami chorobowymi oraz anomaliami budowy kręgosłupa.

Diagnostyka różnicowa

W celu skutecznego leczenia niezbędne jest wykluczenie innych przyczyn dolegliwości, które dają podobne objawy. W przypadku zblokowania należy wykluczyć m.in.: przepuklinę krążka międzykręgowego (dyskopatię), złamanie lub pęknięcie kręgu, naderwania mięśniowe, uszkodzenia torebkowo-więzadłowe. Należy wykluczyć również zaburzenia funkcji narządów wewnętrznych.

Leczenie

Terapię warto rozpocząć od rozluźniania mięśniowo-powięziowego odcinka kręgosłupa dającego największe objawy bólowe. Dodatkowo pomocne może być rozluźnienie odległych rejonów, które w sposób pośredni mogą przyczyniać się do powstania dolegliwości. Rozluźnienie tkanek miękkich wpłynie na obniżenie obronnego napięcia mięśniowego, oraz poprawę ruchomości.

W przypadku ograniczenia ruchomości stawowej konieczna jest poprawa zakresów ruchomości. W tym celu pomocne są techniki terapii manualnej. Aby skutecznie poprawić ruchomość stawową terapeuta najpierw powinien znaleźć rejony o zaburzonej funkcji a później zastosować techniki mobilizacji poprawiające ruch pomiędzy dwoma sąsiednimi kręgami. Terapeuta ma do wyboru kilka technik do pracy z zaburzonym stawem. Może wybrać techniki mobilizacyjne, które stopniowo poprawiają zakres ruchomości lub techniki szybkiej mobilizacji (zwane często manipulacjami), którym towarzyszy charakterystyczny dźwięk (chrupnięcie, kliknięcie).

Techniki szybkiej mobilizacji wymagają wykluczenia wszystkich przeciwwskazań oraz zastosowania odpowiedniego przyspieszenia. W przypadku pacjentów, z dużą sztywnością stawową techniki szybkiej mobilizacji mogą nie być możliwe ze względu na zbyt duże ograniczenie torebki stawowej i tkanek okołostawowych. W przypadku terapii manualnej terapeuta powinien wybrać odpowiednią technikę leczenia do stanu pacjenta oraz chorób towarzyszących. Ważne by techniki terapii manualnej były wykonywane przez doświadczonych fizjoterapeutów potwierdzających zdobytą wiedzę dyplomem.

Kiedy dolegliwości bólowe miną bardzo istotna będzie poprawa ruchomości segmentów znajdujących się powyżej i poniżej zblokowania. W przypadku kręgosłupa kluczowa jest właściwa ruchomość wszystkich jego odcinków oraz obręczy barkowej i biodrowej. Należy pamiętać, że ograniczenie jednego segmentu  zawsze będzie wpływało niekorzystnie na sąsiedni. Dla poprawy ruchomości oprócz terapii manualnej bardzo pomocne są ćwiczenia (indywidualnie dobrane przez fizjoterapeutę do obecnego stanu dolegliwości). Ćwiczenia powinno się rozpocząć w pozycji leżącej, w której obciążenia, kręgosłupa są najmniejsze.

Patrząc długofalowo oprócz poprawy ruchomości bardzo korzystnie działa stabilizacja kręgosłupa. Jest to ważny element terapii bowiem dąży on do trwałej zmiany nieprawidłowej sylwetki pacjenta. Jeśli nie wpłyniemy na nieprawidłową postawę to objawy mogą nawracać. W przypadku ćwiczeń stabilizujących kluczowe jest osiągnięcie prawidłowej pozycji głowy, obręczy barkowej, wydechowego ustawienia klatki oraz neutralnej pozycji odcinka lędźwiowego. Terapia powinna  brać pod uwagę także poprawę stabilizacji centralnej. Stabilizacja centralna  to kontrola mięśni głębokich tułowia odpowiedzialnych za „centrum” naszego ciała (regionu miedniczno-lędźwiowego) zarówno w warunkach statyki jak i dynamiki.

Aby zablokowania nie pojawiały się w przyszłości oprócz ćwiczeń należy pamiętać o profilaktyce przeciążeń. Podczas wizyty fizjoterapeuta powinien udzielić podstawowych wskazówek dotyczących ergonomii postawy oraz zachowania w sytuacjach codziennych. Wskazówki powinny brać pod uwagę wszelkie dysfunkcje i ograniczenia pacjenta. 

Fizykoterapia

W przypadku sztywności kręgosłupa bez objawów bólowych fizykoterapia nie wpłynie na poprawę ruchomości kręgosłupa. Jednakże w stanie ostrym może być uzupełnieniem terapii. Celem zabiegów jest obniżenie bólu oraz rozluźnienie napiętych mięśni. Należy pamiętać jednak, że istnieją liczne przeciwwskazania do wykonywania zabiegów fizykoterapii w rejonie górnego odcinka szyjnego (położenie rdzenia przedłużanego, mózgu oraz móżdżku). Aby uzyskać poprawę korzystne może być zastosowanie: elektroterapii, ultradźwięków, hydroterapii lub laseroterapii.

Zaopatrzenie ortopedyczne

W przypadku zablokowania stawów międzykręgowych używanie zaopatrzenia ortopedycznego nie będzie wpływało na efekty leczenia. Kiedy jednak objawy miną zaopatrzenie ortopedyczne może pełnić rolę profilaktyczną. W przypadku odcinka szyjnego i piersiowego korzystne działanie może mieć prostotrzymacz lub popularny „pajączek”. Pomoce te mają swoje ograniczenia (brak regulacji oraz indywidualnego ustawienia przez fizjoterapeutę) jednakże, w pewnych sytuacjach dają dodatkową korzystną stymulację (czuciową), która pomaga zapamiętać prawidłową postawę (dbanie o postawę wpływa na zmniejszenie ryzyka zblokowań w odcinku szyjnym i piersiowym).

W celu złagodzenia przeciążeń ciekawą pomocą mogą być wszelkiego rodzaju fotele ergonomiczne do pracy i do domu. Dobrze dopasowany fotel lub podkładka pod lędźwie może znacznie zmniejszyć przeciążenia dnia codziennego. Dodatkowo korzystne działanie posiada  dobrze dopasowana poduszka ortopedyczna oraz poduszka zakładana na szyję podczas długotrwałej jazdy w samochodzie.

Leczenie operacyjne

W przypadku zablokowania stawów międzykręgowych nie ma wskazań do leczenia operacyjnego.

Rokowania

W zablokowaniach stawów międzykręgowych rokowania są zależne od przyczyn problemu. W przypadku skrzywienia kręgosłupa objawy mogą się powtarzać ponieważ w dorosłym wieku trudno o korekcję ustawienia kręgosłupa. Podobna sytuacja ma miejsca u osób starszych ze znaczną sztywnością stawową. W przypadku zablokowań wywołanych urazem lub nadmiernym ruchem rokowania są dobre. Zazwyczaj potrzebnych jest od jednej do kilku wizyt u fizjoterapeuty by pozbyć się dolegliwości bólowych. Należy jednak pamiętać, że dla utrzymania kręgosłupa w dobrej ruchomości konieczne są regularne ćwiczenia.

Zachęcam do komentowania i zadawania pytań pod artykułem!
Przemek