Głowa wysunięta do przodu (protrakcja głowy) – przyczyny, leczenie, rehabilitacja

Termin protrakcja, w odniesieniu do postawy ciała człowieka, oznacza wysunięcie do przodu jednej części ciała względem drugiej, bądź względem osi ciała. Protrakcją głowy określamy sylwetkę, w której głowa jest znacznie wysunięta do przodu w stosunku do obręczy barkowej i tułowia. Tego typu sylwetka może nieść za sobą wiele negatywnych konsekwencji.

Anatomia i uszkodzenia

Termin protrakcja głowy dotyczy nie tylko pozycji głowy, lecz również ukształtowania kręgosłupa szyjnego. U dorosłego człowieka głowa waży około 4,5-5 kilogramów.  Dwa stawy szczytowo-potyliczne (prawy i lewy) łączą głowę z kręgosłupem szyjnym. Patrząc na odcinek szyjny z boku widzimy łuk, który wypukłą częścią jest skierowany do przodu. Charakterystyczne wygięcie łuku nazywamy lordozą. Jest ona niezbędna dla zmniejszenia obciążeń kręgosłupa.

Odcinek szyjny kręgosłupa zbudowany jest z siedmiu kości (kręgów) nałożonych na siebie. Kręgi kręgosłupa łączą się ze sobą za pomocą krążków międzykręgowych (dysków) oraz stawów międzykręgowych. Sąsiednie kręgi są połączone torebką stawową oraz licznymi więzadłami.

Pierwszy (krąg szczytowy) i drugi krąg (krąg obrotowy) odcinka szyjnego wyraźnie różnią się od innych kręgów szyjnych. Cechy charakterystyczne takie, jak brak trzonu w pierwszym kręgu oraz przedłużony trzon w kształcie zęba w drugim kręgu, umożliwiają utrzymywanie ciężaru głowy oraz jej ruchy we wszystkich kierunkach.

Za ruchy głowy i odcinka szyjnego odpowiedzialne są mięśnie szyi. Wyróżniamy mięśnie powierzchowne biegnące od głowy do obręczy barkowej takie jak m. in.: mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy oraz mięsień czworoboczny. Druga grupa to mięśnie głębokie, należą do niej mięśnie podpotyliczne (Znajdują się w tylnej części szyi, a ich przyczepy łączą głowę z kręgiem szczytowym i obrotowym).

Odcinek szyjny posiada największą ruchomość w porównaniu z pozostałymi odcinkami kręgosłupa. Jego znaczna ruchomość jest możliwa dzięki charakterystycznej budowie. Jednak, trzeba sobie uświadomić, że posiadanie takiej cechy stanowi duże wyzwanie dla mięśni stabilizujących. Im większa mobilność, tym większa wymagana stabilność, a także większa podatność na urazy i przeciążenia.

Jeśli głowa przez dłuższy czas jest wysunięta do przodu dochodzi do ogromnych przeciążeń mięśniowo-stawowych. Średnio głowa waży około 4,5 – 5 kg jeśli ten ciężar jest wysunięty przed oś ciała to mięśnie szyi oraz górnego odcinka piersiowego muszą się natychmiastowo napiąć i wyrównać to obciążenie.

Przewlekłe przeciążenie mięśniowe i nieprawidłowe ustawienie odcinka szyjnego w dłuższej perspektywie czasu powodują wczesne zmiany zwyrodnieniowe kręgów oraz krążków międzykręgowych.

Objawy

Głównym objawem jest charakterystyczne wysunięcie głowy do przodu (lub opuszczenie w dół) połączone z wypłaszczeniem lordozy szyjnej. Dodatkowo protrakcji głowy często towarzyszą opuszczone barki (protrakcja barków), plecy okrągłe (hiperkifoza piersiowa) oraz zapadnięta klatka piersiowa. U osób z nadwagą pojawia się również zgrubienie tkanki łącznej i tłuszczowej w okolicy szyi tzw. „wdowi garb”.

Konsekwencją nieprawidłowej pozycji głowy są ograniczenia zakresu ruchu w odcinku szyjnym i przejściu szyjno-piersiowym kręgosłupa. Pacjenci najczęściej zauważają to podczas próby spojrzenia w górę lub do boku. Negatywną konsekwencją sztywności są częste zblokowania stawowe (ograniczenie ruchomości szyi połączone z bólem) gdzie segment kręgosłupa o dobrej ruchomości natrafia na segment sztywny powodując powstanie stanu zapalnego (wielu pacjentów, mówi że ich „owiało”).

Nadmiernie napięte mięśnie szyi oraz głowy mogą z czasem powodować bardzo nieprzyjemne bóle głowy. Dodatkowo nieprawidłowe ustawienie odcinka szyjnego może powodować zaburzenia krążenia mózgowego (tętnice kręgowe przechodzą przez część kręgów), u takich pacjentów objawy najczęściej pojawiają się podczas spoglądania w górę, leżenia na płasko bez poduszki, skrętów głowy na boki oraz podczas zmian pozycji.

Wieloletnie zaniedbania postawy  prowadzą do trwałych zmian degeneracyjnych w układzie kostno-stawowym. Zmiany zwyrodnieniowe oraz dyskopatia (wypuklina krążka międzykręgowego) mogą się przyczynić do ucisku na korzeń nerwowy przez co objawy oprócz odcinka szyjnego mogą promieniować do łopatki oraz kończyny górnej (mrowienie, ból elektryzujący, osłabienie siły mięśniowej oraz brak czucia).

Przyczyny

Najbardziej powszechną przyczyną wysunięcia głowy do przodu (protrkacji) jest przyjmowanie nieprawidłowej postawy. Chodzi tu głównie o pozycję stojącą oraz siedzącą. Zarówno w pracy jak i w czasie wolnym wiele osób przyjmuje nieprawidłową postawę gdzie głowa i barki są opuszczone a plecy zgarbione. Ponadto niewielka ilość ruchu w porównaniu do wcześniejszych pokoleń wpływa na niską siłę i stabilność mięśniową co przyspiesza powstawanie zmian przeciążeniowych.

Czynnikiem, który sprzyja powstaniu protrakcji głowy jest również zbyt długi czas używania tabletu i telefonu. Urządzenia te nie mają dużego ekranu oraz posiadają niewielką klawiaturę dlatego bardzo często pochylamy się by lepiej zobaczyć to co jest na ekranie.

Jako kolejny czynnik mający wpływ na nieprawidłowe ustawienie głowy można wymienić duży biust oraz źle dobrany biustonosz, który powoduje pochylenie zarówno głowy jak i barków do przodu.

Czynnikiem sprzyjającym powstaniu nieprawidłowej postawy, mogą być także wady wzroku (nie wyraźny obraz zmusza do pochylania się do obserwowanego przedmiotu), wysoki wzrost (większość mebli i przedmiotów za niska) jak również czynniki psychogenne takie jak stłumiony gniew, strach lub depresja również mogą sprzyjać opuszczaniu głowy.

Diagnostyka

W przypadku protrakcji głowy badanie obejmuje obserwację ustawienia ciała od strony bocznej. Ocenia się nie tylko głowę ale całą sylwetkę. Następnie sprawdzeniu podlegają stawy obręczy barkowej oraz ruchomość kręgosłupa. W następnej kolejności należy zbadać układ mięśniowy.  

Przy występowaniu objawów neurologicznych w kończynie górnej (ból palący, elektryzujący, drętwienie) oraz bólu i zawrotów głowy dla uzupełnienia diagnostyki niezbędne może się okazać wykonanie badań obrazowych. Zaliczamy do nich: zdjęcie Rtg, badanie Usg lub rezonans magnetyczny (MR).

Leczenie

Fizjoterapia

Terapia powinna się rozpocząć od ćwiczeń wpływających na poprawę ruchomości kręgosłupa. W przypadku protrakcji głowy będą to głównie ćwiczenia poprawiające ruchomość przejścia szyjno-piersiowego, terapia manualna oraz masaż mięśniowo-powięziowy. Ćwiczenia muszą być nadzorowane przez fizjoterapeutę bo często układ ruchu będzie szukał łatwiejszej drogi wykonania zadania (ruch w innym segmencie niż jest to wymagane).

Kolejnym etapem będzie nauka przyjmowania i utrzymania prawidłowej postawy. W zakres ćwiczeń wchodzi także korekcja ustawienia barków, łopatek, odcinka piersiowego kręgosłupa oraz miednicy, a więc fizjoterapeuta pracuje nad ustawieniem całego ciała. Jest to niezbędne, gdyż nieprawidłowe ustawienie jednej części ciała wpływa niekorzystnie na ustawienie pozostałych. Pacjent poznaje wówczas różnice pomiędzy ustawieniem nieprawidłowym, a pozycją skorygowaną. Monitorowanie korekcji może się odbywać za pomocą lustra lub kamery, ponieważ to zdecydowanie przyspiesza uzyskanie wyczekiwanych efektów terapii. Następnie pacjent uczy się czuć własne ciało  bez korzystania z dodatkowych pomocy. Najważniejsze by pacjent potrafił przenieść prawidłowe nawyki do życia codziennego!

Ważna jest również praca nad stabilizacją tułowia oraz obręczy barkowej. Pozwoli to na prawidłowe wykonywanie ćwiczeń i zminimalizowanie przeciążeń dnia codziennego. Prawidłowa stabilizacja jest niezmiernie istotna  dla uzyskania efektów długoterminowych.

Podczas terapii wykorzystuję się również naukę prawidłowego oddychania, co znacznie poprawia ruchomość klatki piersiowej oraz wpływa na poprawę wydolności. Dodatkowo w miejscach dużych przeciążeń mięśniowych i dolegliwości bólowych korzystne jest wykonywanie masażu mięśniowo-powięziowego w celu przyspieszenia procesu regeneracji, poprawy krążenia oraz mobilności. Przyczyni się to do  przełamanie zrostów w obrębie mięśni i powięzi.

W przypadku każdej wady postawy ważne jest wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. Współpraca z fizjoterapeutą ma na celu konsultację w sprawie wybrania najkorzystniejszych form ruchu. Fizjoterapeuta ponadto powinien uświadomić jakich zajęć ruchowych należy unikać.

Fizykoterapia

Zabiegi fizykoterapeutyczne stosowane są tylko w celu złagodzenia dolegliwości bólowych w obrębie obręczy barkowej. W rejonie szyi większość zabiegów jest przeciwwskazana (ze względu na bliskość mózgu i rdzenia przedłużonego). Do zabiegów przeciwbólowych zaliczamy m. in. :elektroterapię, ciepłolecznictwo oraz laseroterapię.

Rokowania

W przypadku wysunięcia głowy do przodu (protrakcji głowy efekty są uzależnione od czasu trwania problemu. Jeśli problem trwa latami i układ ruchu „dostosował się” do nieprawidłowej postawy o efekty może być znacznie trudniej. Jeśli problem nie jest przewlekły to fizjoterapia daje bardzo dobre rezultaty. Współpraca z zaufanym fizjoterapeutą, skrupulatne wykonywanie ćwiczeń zaleconych w domu oraz zmiana dotychczasowych nawyków  to klucze do poprawy. Istotne jest, aby pacjent był świadom swojego problemu co powinno się przełożyć na motywację, która jest niezbędna dla uzyskania efektów leczenia.

Bibliografia:

1. Kahle, H. Leonhardt, W. Platzer “Podręczny atlas anatomii człowieka tom 1”
2. I. Kapandji „Anatomia funkcjonalna stawów tom 3”
3. W. Myers „Taśmy anatomiczne”
4. Zembaty „Kinezyterapia tom 1”
5. Kasperczyk „Wady postawy ciała”